عسل جوان

بيماري هاي ملكه زنبور عسل

علاوه بر آفات و شكارچيان بعضي عوامل بيماري زا نيز باعث خسارت به ملكه ها و كلني هاي پرورش ملكه مي شوند

كهبعضي از مهم ترين آنها اختصاصا در زمان پرورش ملكه خسارت ايجاد مي كنند .

بعضي عوامل بيماري زا مانند باكتري هاي مولد بيماري لوك ،

يا ويروس هاي مولد بيماري هاي فلجي و لارو كيسه اي و قارچ

هاي مولد قارچ بستگي و لارو گچي به زنبورداري ها خسارت مي زنند

و در زمان پرورش ملكه به ويژه در كلني هاي جفت گيري باعث خسارت مي گردند ،

ولي لين بيماري ها به عنوان بيماري هاي

اختصاصي زنبورستان هاي پرورش ملكه محسوب نمي شوند .

بيماري هاي ملكه زنبور عسل

عوامل متفاوتي مي تواند در به وجود آمدن ايم عوارض دئركلني هاي زنبور عسل موثر باشد .

سياه شدن سلول ملكه ، سپتي سمي و ملانوز از جمله بيماري هاي ملكه زنبور عسل مي باشند .

بيماري ها و ناهنجاري هاي غير ميكروبي و عوارض ژنتيكي

در كنار آفات و بيماري هاي زنبورعسل كه عوامل خسارت زاي غيرژنتيكي هستند گاهي نا هنجچاري ها يا حالت هاي غير

طبيعي در زنبور عسل ديده مي شود كه ممكن است به صورت مرگ و مير ، بد شكل شدن يا اختلالات فيزيولوژيكي و ژنتيكي

بروز كند . دلايل به وجود آمدن اين ناهنجاري ها شرايط نامساعد محيطي ، بدي آب و هوا ، عدم تغذيه كافي ، اختلالات

عمومي و جهش ژن ها يا اختلالات كروموزومي است .

از جمله ي اين عوامل مي توان به عدم يكنواختي سطح پرورش نوزادان ، عقيم بودن تخم ها ، رفتار تخم گذاري نامنظم ملكه ،

هم خوارگي كارگران ، پرورش نرها در حجره هاي كارگر ، نوزادان سرماخورده (معمولا كاهش كارگران بر اثر مصموميت هاي

حاصل از سمپاشي ها نيز مي تواند باعث بروز اين عوارض در كندوها شود ) و هموزيگوتي آلل هاي جنسي ( نر هاي ديپلوئيد )

اشاره كرد .

آفات و بيماري هاي ملكه زنبور عسل بخش چهارم

پستانداران

پستانداران گاهي آفت جدي براي كلني هاي زنبورعسل مي باشند .خسارت خرس ها ،

موش خانگي  ، موش صحرايي و سنجاب ها و راسوها از جمله اين موارد است .

انسان نيز به عنوان يك پستاندار از طريق كاربرد حشره كش ها و روش هاي ديگر به كلني

هاي زنبور عسل خسارت مي زند .

پستانداران آفات متنوعي براي زنبورعسل محسوب مي شوند و در بين آنها خرس در زمان پرورش ملكه زنبورعسل نيز خسارت مي زند و گاهي خسارت آن در زمان پرورش ملكه در حدي است كه بايد محل زنبورستان پرورش ملكه تغيير داده شود .

خرس

خرس ها از خانواده اورسيده و از شناخته شده ترين آفات كلني هاي زنبورعسل در بين

پستانداران مي باشندكه در زمان پرورش ملكه نيز خسارت مي زنند .

آفات و بيماري هاي ملكه زنبور عسل بخش چهارم

خرس سياه ، خرس قهوه اي ، خرس تنبل يا خرس عسل ، خرس سياه آسيايي و خرس آفتاب مالايايي از ديگرآفات زنبورعسل مي باشند .

كنترل خرس

شكار خرس و تيراندازي به خرس از گذشته در مناطق مختلف انجام مي شده است . ولي امروزه محيط زيست و طرفداران محيط زيست شكار خرس را ممنوع كرده اند . در امريكا در صورتي كه مدارك قانع كننده از خسارت هاي خرس ارائه شود پروانه شكار به زنبوردار داده مي شود .

استفاده از حصار الكتريكي در صورتي كه اساسي باشد مي تواند با وارد كردن شوك به خرس از حمله آن به زنبورستان جلوگيري كند . در اين روش سه تا جهار رويف سيم خاردار متصل به منبع الكتريكي در اطراف زنبورستان كشيده مي شود . اين سيم ها با پايه هايي در زمين متصل مي شود . گاهي يك تور سيمي در محلي دورتر از حصار روي زمين پهن مي شود كه تلاش خرس را براي حفر زمين خنثي مي كند .

آفات و بيماري هاي ملكه زنبور عسل بخش سوم 

پرندگان

پرندگان از زمان هاي دور ، شكارچي و آفت زنبورعسل بوده اند .

ارسطو چرخ ريسك را دشمن زنبورعسل معرفي كرده است و بعد از او نيز دانشمندان ، پرندگان ديگري مانند داركوب ها را به ويژه در هواي سرد ، شكارچي زنبورعسل معرفي نموده اند.

از جمله اين پرندگان مي توان خانواده مروپيده (زنبورخوارها) ، پرنده زنبورخواركوچك ،پرنده

زنبورخوار معمولي و زنبورخوار گلوخرمايي ( گونه آبي ) را نام برد .

آفات و بيماري هاي ملكه زنبور عسل بخش سوم

كنترل

با توجه به ويژگي هاي زيستي اين گونه پرندگان و نقش آنها در اكوسيستم ، از بين بردن آنها

در سطح وسيع براي جلوگيري از خسارت به زنبورداري ها توصيه نمي شود و روش كنترل آنها

در مناطق گوناگون متفاوت است .

در بسياري مناطق با استفاده از شليك گلوله در زمان حمله ، آنها را مي ترسانند و از منطقه دور مي كنند .

گاهي شكار اين پرندگان در سطح محدود نيز مي تواند از شدت خسارت آنها بكاهد .

براي كنترل اين پرندگان استفاده از وسايل مختلف توليد صدا براي دور كردن آنها اززنبورستان يا

نصب تورهايي به صورت دام در زنبورستان رايج است .

در زنبورستان هاي پرورش ملكه در مناطق شمال ايران از تورهاي شكار پرندگان براي به دام

انداختن اين پرندگان استفاده مي شود .

به اين ترتيب كه اين تورها را در زنبورستان نصب مي كنند و زماني كه پرندگان براي شكار زنبورها روي زنبورستان شيرجه مي روند ، داخل اين تور ها به دام مي افتند .

البته زنبور هاي عسل كه به شدت از اين پرندگان عصباني هستند در اين وضعيت به آنها حمله مي كنند و شمار زيادي از زنبورها آنها را نيش مي زنند و خودشان نيز از بين مي روند .

براي جلوگيري از اين حالت بايد سريعا پرندگان به دام افتاده را از تور جدا و از دسترس زنبوران خارج كرد .

آفات و بيماري هاي ملكه زنبور عسل بخش دوم

مورچه ها

مورچه ها رژيم غذايي همه چيز خواري دارند و از دانه گياهان ، حشرات ديگر ، مايعات شيرين

و غيره تغذيه مي كنند و لانه خود را در سطح و زير زمين يا داخل چوب هاي خشك و تنه

درختان مي سازند .اين حشرات از شكارچيان زنبور عسل هستند و در نيمكره شمالي هر چه

به نواحي گرمسير نزديك مي شويم گوناگوني و اهميت خسارت آنها بيشتر مي شود .

گونه هاي متفاوت مورچه ها در مناطق مختلف با وارد شدن به كندوهاي زنبور عسل ، گرده گل

و عسل را همراه خود به لانه هايشان منتقل مي كنند و گاهي با زنبوران كارگر درگير شده و

يكديگر را از بين مي برند .

آفات و بيماري هاي ملكه زنبور عسل بخش دوم

در ايران نيز مورچه هاي ريز قهوه اي رنگ به داخل كندو ها راه يافته و از عسل تغذيه مي كند .

كنترل

با توجه به اينكه كلني هاي ضعيف در مقابل حمله اين مورچه ها آسيب پذير مي باشند قوي

نگهداشتن كلني ها و سازماندهي كلني هاي جفت گيري قوي تر و پر جمعيت تر از خسارت

جدي آنها جلوگيري مي كند .

محل قرار گرفتن كندو ها نيز نقشي مهم در ميزان خسارت دارد، به طوري كه قرار گرفتن نزديك لانه مورچه ها يا روي لانه مورچه ها باعث دسترسي بيشتر آنها به كندو و خسارت بيشتر و حتي نابودي كندو مي شود .بنابراين دقت در محل استقرار كندو ها مي تواند از شدت خسارت آنها بكاهد .در برخي از مناطق آمريكا باري جلوگيري از خسارت مورچه ها به كندوهاي جفت گيري آنها را با سيم به ستوني آويزان مي كنند كه از دسترس مورچه ها خارج شوند .

قرار دادن كندوها روي پايه هاي مخصوص و قرار گرفتن پايه ها در ظرف هاي آغشته به روغن سوخته يا حتي آب ميتواند باعث جلوگيري از ورود مورچه ها به كندو شود .

آفات و بيماري هاي ملكه زنبور عسل

كلني زنبور عسل مورد حمله تعداد زيادي از حشرات ، كنه ها ، پستانداران ، پرندگان ، باكتري

ها ، قارچ ها و پروتوزوئوها قرار مي گيرد و هر يك از آنها به نوعي به كلني آسيب مي رسانند .

آفات و پارازيت ها

حشرات

تعداد زيادي از حشرات به كلني هاي زنبور عسل خسارت مي زنند ، ولي بعضي از آنها به طور

اختصاصي به ملكه زنبور عسل حمله مي كنند و يا در جريان پرورش ملكه خسارت جدي به

كلني ها وارد مي كنند كه در اين بخش فقط درباره اين حشرات بحث مي شود .

شپش زنبور عسل

اين حشره كه از راسته دوبالان است اشتباها شپش زنبور عسل ناميده مي شود كه به دليل

سازش با شرايط محيطي خاص ، شبيه شپش ها شده است .

گونه هاي متفاوتي از اين آفت از نقاط مختلف دنيا گزارش شده اند .

نظر به اينكه در خيلي مواقع اين آفت روي بدن ملكه ديده مي شود ، از اين رو اهميت خاص دارد و آفت ملكه شناخته شده است . وجود آنها از ميزان تخم ريزي ملكه مي كاهد .

به همين دليل زنبورداران از وجود اين آفت نگران مي شوند . گاهي تعدادي ز اين حشرات روي بدن ملكه ديده مي شوند .

آفات و بيماري هاي ملكه زنبور عسل

از سال 1740 اين حشره را به عنوان آفت زنبور عسل گزارش كرده اند ، ولي در حال حاضر خسارت آن در حدي نيست كه آفت درجه يك كلني هاي زنبور عسل به شمار آيد .

اين حشره از نظر شكل ظاهري شبيه به كنه واروآست . ولي اندازه آن كوچك تر است .

مهم ترين وجه تمايز آنها در تعداد پاهاست كه شپش زنبور عسل داراي شش پا و كنه واروآ داراي هشت پاست .

كنترل

استفاده از دارو هاي دودزا كه عليه كنه واروآ به كار مي روند در ريزش حشره كامل اين آفت و كنترل آن موثر است .

روش هاي تامين گرده و پروتئين بخش دوم

در تغذيه پروتئيني كلني هاي زنبور عسل و كلني هاي پرورش ملكه از دو نوع فرمول مكمل

گرده و جانشين گرده استفاده مي شود .

در فرمول هاي مكمل گرده ، معمولا تركيبي از مواد پروتئيني جايگزين گرده مانند كنجاله سويا،

شيرخشك كم چربي ، گلوتن گندم و مخمرنانوايي، همراه با گرده تهيه مي شود و در اختيار

كلني هاي زنبورعسل قرار مي گيرد .

ولي در فرمول هاي جانشين گرده ، تركيبي از جانشين هاي گرده بدون گرده طبيعي تهيه مي

شود و به اختيار كلني هاي زنبور عسل قرار مي گيرد .

اساس فرمول هاي جانشين گرده كه از گذشته مورد استفاده زنبورداران دنيا بوده فرمول

غذايي هيدك است كه مخلوطي از چهار قسمت آرد سويا ، يك قسمت مخمر ، يك قسمت

شير خشك كم چربي ، دو قسمت عسل و آب كافي است .

روش هاي تامين گرده و پروتئين بخش دوم

در مناطق گوناگون بر اساس مواد پروتئيني موجود، از فرمول هاي متفاوت جانشين و مكمل گرده باري تغذيه كلني هاي زنبور عسل استفاده مي كنند .

پودر كنجاله سويا از بهترين جانشين هاي پروتئيني در فرمول هاي غذايي كلني هاي زنبور عسل است كه در مناطق مختلف دنيا مورد استفاده قرار مي گيرد .

در ايران نيز پس از بررسي هايي كه هنوز هم در بعضي از مناطق ادامه دارد ، فرمول هاي جانشين و مكمل گرده متفاوت از جمله فرمول پيشنهادي جواهري و همكاران مورد استفاده زنبورداران است .فرمول ارائه شده ايشان مخلوطي از پودر كنجاله سويا و جانشين هاي پروتئيني ديگر است كه در مناطق گوناگون كشور با استقبال زنبورداران رو به رو شده است .

بر اساس نتايج حاصل از تحقيق مذكور در طول سال ، 1400 گرم جانشين يا مكمل گرده ، در اختيار هر كلني قرار مي گيرد .

در شرايط آب و هوايي كرج در سه نوبت و به ترتيب 550 گرم در پاييز ، 350 گرم در اوايل اسفند و 500 گرم در اواخر اسفند ماه در اختيار كلني هاقرار مي گيرد .

روش هاي تامين گرده و پروتئين بخش اول

گرده گل از نياز هاي اساسي كلني هاي زنبور عسل براي تامين پروتئين ، ويتامين ها ، چربي

و مواد معدني مورد نياز بدن زنبور ها و نوزادان داخل كندوست .

زنبورهاي كارگر گرده گل ها را روي پاهاي عقبي خود به كندو منتقل و مقادير اضافه آن را در

سلول هاي شان ها ذخيره مي كنند .

فصل پرورش ملكه در هر منطقه همزمان با فراواني گرده و انتقال آن به داخل كلني هاست .

به عبارت ديگر زمان بچه دهي طبيعي كلني ها در هر منطقه با فراواني گرده و شهد در آن

منطقه همراه است .

معمولا در ايستگاه هاي بزرگ پرورش ملكه كه در سال تعداد زيادي ملكه پرورش مي دهند لازم است كه براي تامين نياز هاي مربوط به كلني هاي تحت پوشش پرورش ملكه و براي جبران كمبود هاي احتمالي شهد و گرده ، تغذيه كمكي نيز انجام شود .

به اين ترتيب كلني ها براي انجام دادن وظايف اساسي خود آمادگي لازم را كسب مي كنند و زنبورهاي كارگر پرستار براي تغذيه ومراقبت از نوزادان داخل سلول ها آماده مي شوند .

روش هاي تامين گرده و پروتئين بخش اول

افزون بر تغذيه كمكي با شربت شكر در كلني هاي شروع كننده ، خاتمه دهنده و جفت گيري كه براي جبران كردن كمبود شهد منطقه و ايجاد جريان شهد آرام به داخل كندو ، و نيز در مواقعي تحريك ملكه به تخم ريزي انجام مي شود ،لازم است گاهي تغذيه كمكي پروتئيني نيز در كندوها انجام شود .

براي تغذيه كمكي پروتئيني ، گاهي زنبورداران گرده كلني ها را در فصل هاي پر گرده جمع آوري مي كنند و در فصل هاي كمبود گرده ، با مواد غذايي ديگر مخلوط مي كنند و در قالب فرمول هاي غذايي گوناگون در اختيار كلني ها قرار مي دهند كه مقاطع بحراني و كمبود گرده را سپري نمايند .

ادامه دارد ...

روش هاي انتخاب كلني هاي مادري

براي انتخاب كلني هاي برتر در زنبورستان ، لازم است ويژگي هاي اقتصادي و رفتاري مهم هر كلني ، طي سال ارزيابي و جداگانه ثبت گردد .

در پايان فصل بر اساس نتايج حاصل ، كلني هاي برتر زنبورستان را به عنوان كلني هاي مادري

و پدري انتخاب و براي وجود آورد نسل جديد از آنها استفاده مي كنند .

پرورش دهندگان ملكه ، كلني هاي مادري را با ارزيابي كلني هاي خود انتخاب و در جهت بهبود ويژگي هاي توليدي ، برترين آنها را انتخاب مي كنند .

در مورد انتخاب كلني هاي پدري يا كلني هاي توليدكننده نرهاي مورد نياز براي زمان جفت گيري نيز بايد با چنين روشي عمل نمايند ، ولي در حال حاضر اين امر ميان زنبورداران كمتر رايج است .

معمولا زنبورداران برترين كلني هاي خود را به عنوان كلني هاي مادري مورد استفاده قرار مي دهند .

روش هاي انتخاب كلني هاي مادري

زنبورداران با ثبت مشخصات كلني هاي زنبورستان از نظر توليد عسل ، رفتار دفاعي ، رفتار بچه دهي ، مقاومت به كنه واروآ يا بيماري لوك و ديگر ويژگي هاي مورد نظر خود ، اطلاعات كاملي از وضعيت كلني ها گردآوري ميث كنند و در پايان فصل با توجه به اهداف خود با بهره گيري از اين اطلاعات كلني هاي برتر را انتخاب مي نمايند .

انتخاب كلني هاي برتر گاهي بر اساس يكي از ويژگي هاي ارزيابي شده صورت مي گيرد .

ولي اغلب تركيبي از اين ويژگي ها در انتخاب كلني ها دخيل است .

زماني كه انتخاب كلني ها بر اساس يك ويژگي باشد كار انتخاب كلني ها خيلي ساده و فقط

بر اساس نتايج حاصل از ارزيابي همان ويژگي در طول سال انجام مي شود .

معمولا برترين كلني ها از نظر ويژگي مذكور به عنوان كلني هاي مادري يا پدري براي توليد

نسل بعد مورد استفاده قرار مي گيرند .

توليد ملكه در شرايط كنترل شده

براي توليد ملكه در شرايط كنترل شده ، به صورت تجارتي و به تعداد زياد ، افراد بسياري

كوشيده اند ، ولي دوليتل را پدر روش مدرن توليد ملكه در جهان شناخته اند .

او در سال 1888 كتابي در اين مورد به چاپ كه چندين بار نيز تجديد چاپ شد .

نخستين بار دوليتل متوجه شد كه مي توان سلول هاي ملكه دست ساز را به كلني هاي

زنبور عسل معرفي كرد و زنبور هاي كارگر اين سلول ها را مي پذيرند .

همچنين براي نخستين بار او پيوند لارو هاي جوان را انجام داد و از اين راه ، توليد ملكه به تعداد زياد و در سطح تجاري را در زنبورستان هاي توليد ملكه عملي ساخت .دوليتل متوجه شد كه توليد ملكه در شرايط بچه دادن كلني ها در هر منطقه بسيار رضايت بخش است ، زيرا در اين زمان شهد و گرده فراوان در منطقه وجود دارد ، بنابراين براي موفقيت در پرورش ملكه بايد كلني ها را در مناطقي كه داراي شهد و گرده فراوان است مستقر كرد و با تغذيه كمكي شهد و گرده مي توان شرايط مذكور را در كلني هاي تحت پوشش پرورش ملكه ايجاد نمود .

توليد ملكه در شرايط كنترل شده

با توجه به تجربه ها و يافته هاي دوليتل و پيشرفت هاي بعدي در پرورش ملكه تجارتي و معرفي روش ها و وسايل و ابزارآلات جديد ، پرورش ملكه در شرايط كنترل شده به تدريج توسعه يافت و امروزه پرورش ملكه با استفاده از اين روش ها در بسياري از كشورهاي جهان انجام مي شود . در ايران نيز زنبورداران بسياري پرورش ملكه رادر سطح تجارتي انجام  مي دهند و ايستگاه هاي پرورش ملكه دولتي نيز مي كوشند با توليد ملكه در شرايط كنترل شده و عرضه آن به زنبور داران متقاضي ، ملكه مورد نياز آنها را تامين مي كنند .

توليد ملكه در زمان بچه دهي

با افزايش جمعيت كلني ، فرومن توليد شدهخ توسط ملكه براي كل جمعيت كافي نخواهد بود

و نياز به بچه دهي و تقسيم كلني در ميان كارگران احساس مي شود  .

البته شرايط ديگري مانند به هم خوردن تعادل جمعيت پير و جوان كلني و نيز شرايط خاصز

طبيعت و مشغول نبودن زنبور هاي كارگر كلني ، در به وجود آمدن حالت بچه دهي در كلني

موثر است .

با به وجود آمدن اين حالت در كندو كه در فصل بچه دهي رخ مي دهد زنبور هاي كارگر در حاشيه قاب هاي داخل كندو ، تعداد زيادي سلول ملكه مي سازند و ملكه در آنها تخم ريزي مي كند .

البته گاهي نيز سلول هاي تخم موجود در كندو ساخته مي شود كه تفاوت اساسي اين سلول ها با سلول هاي حالت اضطراري است كه در واقع در بازيد زنبورداران سلول هاي ملكه با تخم ديده مي شوند.

توليد ملكه در زمان بچه دهي

گاهي تعداد اين سلول ها به ده تا پانزده شاخون مي رسد .

با توجه به زمان مناسب  از نظر وفور شهد و گرده و نيز فرصت كافي زنبور هاي كارگر و تغذيه مناسب لارو سلول ها ، معمولا ملكه هاي توليد شده در اين حالت از كيفيت بسيار خوبي برخوردارهستند .

كارگران كلني با ساختن تعداد زيادي سلول ملكه ، ضمن ايجاد اطمينان براي به وجود آمدن ملكه جديد در كندو ، طوري برنامه ريزي مي كنند كه قوي ترين ملكه از ميان ملكه هاي موجود  براي كلني انتخاب و كلني از شرايط مطلوبي برخوردار شود .

گاهي زنبورداران شاخون هاي توليد شده در اين روش را از كلني مبدا جدا مي كنند و آنها را در

كلني هاي بدون ملكه قرار مي دهندتا ملكه جديد در آن كلني ها به وجود آيد با رعايت شرايط

معرفي شاخون ، اين روش مي تواند با موفقيت همراه باشد و براي اين كلني ها ملكه مورد

نياز را تامين نمايد .